Truyền thông trong gia đình: Một nơi thuận lợi của gặp gỡ với hồng ân tình yêu
Gia đình là đối tượng suy tư sâu sắc của Giáo Hội và của một tiến trình liên quan đến hai Thượng Hội Đồng: Thượng Hội Đồng Ngoại Thường về Gia Đình gần đây và Thượng Hội Đồng thường kỳ dự kiến vào tháng Mười tới. Vì vậy, tôi nghĩ thật là thích hợp để chủ đề cuả Ngày Truyền thông Thế giới sắp tới có điểm quy chiếu là gia đình. Nói cho cùng, chính là trong bối cảnh của gia đình mà chúng ta lần đầu tiên biết cách giao tiếp. Tập trung vào ngữ cảnh này có thể giúp cho việc truyền thông của chúng ta chân thực và nhân bản hơn, đồng thời giúp chúng ta nhìn gia đình từ một góc độ mới.
Chúng ta có thể lấy cảm hứng từ đoạn Tin Mừng thuật lại chuyến viếng thăm của Đức Mẹ dành cho bà Êlisabét (Lc 1: 39-56). "Bà Êlisabét vừa nghe tiếng bà Maria chào, thì đứa con trong bụng nhảy lên, và bà được trần đầy Thánh Thần, liền kêu lớn tiếng và nói rằng: ‘Em được chúc phúc hơn mọi người phụ nữ, và người con em đang cưu mang cũng được chúc phúc.’"(các câu. 41-42)
Đoạn đầu tiên này cho chúng ta thấy truyền thông là một cuộc đàm thoại đan quyện với cử chỉ như thế nào. Phản ứng đầu tiên trước lời chào của Đức Maria là của đứa con nhảy mừng trong bụng bà Êlisabét. Sự vui mừng khi gặp gỡ những người khác, là một cái gì đó chúng ta học thậm chí trước khi chào đời; và theo một nghĩa nhất định, là nguyên mẫu và là biểu tượng của mọi hình thức giao tiếp khác. Dạ mẹ đang cưu mang chúng ta là "trường học" đầu tiên của truyền thông, một nơi để lắng nghe và có những tiếp xúc thể lý khi chúng ta bắt đầu làm quen với thế giới bên ngoài từ trong một môi trường được bảo vệ, nơi nhịp tim người mẹ là âm thanh làm ta yên tâm. Cuộc gặp gỡ này giữa hai người dù khác biệt vẫn rất liên quan mật thiết với nhau, là một cuộc gặp gỡ đầy hứa hẹn, là kinh nghiệm giao tiếp đầu tiên của chúng ta. Đó là một kinh nghiệm mà tất cả chúng ta cùng chia sẻ, vì mỗi người trong chúng ta đều được sinh ra bởi một người mẹ.
Ngay cả sau khi chúng ta đã chào đời, theo một ý nghĩa nào đó, chúng ta vẫn đang ở trong một "bụng mẹ", là gia đình, là nơi bao gồm những con người đa dạng liên quan với nhau: gia đình là "nơi mà chúng ta học cách sống chung với những người khác, bất chấp những khác biệt của chúng ta" (Tông Huấn Niềm Vui Tin Mừng, 66). Mặc dù có những khác biệt về giới tính và tuổi tác, các thành viên trong gia đình chấp nhận nhau bởi vì có một mối liên hệ giữa họ. Các mối quan hệ này càng rộng rãi và sự khác biệt về tuổi tác càng lớn thì môi trường sống của chúng ta càng phong phú. Chính mối quan hệ bắt nguồn từ ngôn ngữ này đến lượt nó lại tăng cường tình thân trong gia đình. Chúng ta không tạo ra ngôn ngữ; chúng ta có thể sử dụng nó bởi vì chúng ta đã nhận được nó. Chính là trong gia đình mà chúng ta học cách nói "tiếng mẹ đẻ", là ngôn ngữ của những người đã đi trước chúng ta. (x 2 Macb 7: 25,27). Trong gia đình, chúng ta nhận ra rằng những người khác đã có trước chúng ta, họ đã làm cho chúng ta có thể hiện hữu và đến lượt mình chúng ta tạo ra sự sống và làm những gì tốt đẹp. Chúng ta có thể cho vì chúng ta đã được nhận. Vòng đạo lý này đặt trọng tâm nơi khả năng giao tiếp giữa các thành viên của gia đình và với những người khác. Tổng quát hơn, nó là mô hình cho tất cả các giao tiếp.
Kinh nghiệm của mối quan hệ "có trước" chúng ta này cho phép gia đình trở thành bối cảnh trong đó hình thức cơ bản nhất của truyền thông, là lời cầu nguyện, được lưu truyền từ đời này sang đời khác. Khi cha mẹ đưa trẻ sơ sinh vào giấc ngủ, họ thường uỷ thác cho Thiên Chúa, xin Ngài chăm sóc chúng. Khi những đứa trẻ lớn hơn một chút, cha mẹ giúp họ đọc một vài lời cầu nguyện đơn giản, trong khi trìu mến nghĩ đến người khác, chẳng hạn như ông bà, người thân, người bệnh và những ai đang đau khổ, cũng như tất cả những ai đang cần đến sự giúp đỡ của Thiên Chúa. Chính là trong gia đình mà đa số chúng ta đã học được những chiều kích tôn giáo của truyền thông, nơi Kitô giáo được thấm nhuần tình yêu, là tình yêu mà Thiên Chúa ban cho chúng ta và đến lượt mình chúng ta lại trao ban cho người khác.
Trong gia đình, chúng ta học cách chấp nhận và hỗ trợ lẫn nhau, học cách phân biệt ý nghĩa của những biểu hiện trên khuôn mặt và những khoảnh khắc của sự im lặng, học cách khóc cười với những người tuy đã không chọn lựa nhau nhưng rất quan trọng đối với nhau. Điều này giúp chúng ta rất nhiều để có thể hiểu được ý nghĩa của truyền thông như là sự công nhận và tạo ra sự gần gũi. Khi chúng ta giảm bớt khoảng cách bằng cách gần gũi hơn và chấp nhận nhau hơn, chúng ta cảm nhận được lòng biết ơn và niềm vui. Lời chào của Đức Maria và sự khuấy động của con trẻ trong bụng bà Êlisabét là một phước lành cho bà; và được tiếp nối với bài ca Magnificat tuyệt đẹp, trong đó Đức Maria ca ngợi kế hoạch yêu thương của Thiên Chúa dành cho mình và cho dân tộc mình. Một tiếng "xin vâng" được thốt lên với đức tin có thể có những tác dụng vượt xa khỏi chúng ta và vị trí của chúng ta trên thế giới. "Ghé thăm" là mở cửa, là không còn đóng kín trong thế giới nhỏ bé của chúng ta, nhưng là đi ra ngoài đến với người khác. Vì thế, gia đình cũng trở nên sống động khi nó vươn ra khỏi chính mình; những gia đình như thế truyền đạt thông điệp của họ về cuộc sống và sự hiệp thông, đang mang lại ủi an và hy vọng cho các gia đình mong manh hơn, và do đó xây dựng lên chính Giáo Hội, là gia đình của các gia đình.
Hơn bất cứ nơi nào khác, gia đình là nơi mà chúng ta trải nghiệm hàng ngày những giới hạn của chính mình và của những người khác, những vấn đề lớn nhỏ lồng trong việc sống hòa bình với những người khác. Một gia đình hoàn hảo không tồn tại. Chúng ta không nên sợ những bất toàn, yếu kém hoặc thậm chí xung đột, mà là học cách đối phó với chúng một cách xây dựng. Các gia đình, nơi chúng ta vẫn yêu thương nhau bất chấp những giới hạn và tội lỗi của chúng ta, do đó, trở thành một trường học của sự tha thứ. Tha thứ tự nó là một quá trình giao tiếp. Khi ăn năn hối cải được thể hiện và chấp nhận, chúng ta có thể khôi phục và xây dựng lại những giao tiếp đã bị phá vỡ. Một đứa trẻ học được trong gia đình cách lắng nghe người khác, cách nói với sự tôn trọng và cách bày tỏ quan điểm của mình mà không nhất thiết phải phủ nhận người khác, sẽ là một động lực cho những cuộc đối thoại và hòa giải trong xã hội.
Khi đề cập đến những thách thức của truyền thông, các gia đình có những đứa con khuyết tật có nhiều điều để dạy chúng ta. Một khuyết tật về cử động, cảm giác hay tâm thần có thể là một lý do dẫn đến sự đóng kín trên chính mình, nhưng nhờ tình yêu của cha mẹ, anh chị em, và bạn bè nó cũng có thể trở thành một kích thích cho sự cởi mở, chia sẻ và sẵn sàng giao tiếp với tất cả mọi người. Nó cũng có thể giúp các trường học, các giáo xứ và các hiệp hội trở thành niềm nở hơn và dung nạp nhiều hơn mọi người.
Trong một thế giới mà người ta thường nguyền rủa, chửi thề, nói xấu người khác, gây mất đoàn kết và đầu độc môi trường của con người bằng các tin đồn, gia đình có thể dạy cho chúng ta hiểu truyền thông như một phước lành. Trong những tình huống dường như bị chi phối bởi hận thù và bạo lực, nơi các gia đình bị ngăn cách bởi những bức tường đá hoặc những bức tường không kém bất khả xâm phạm của định kiến và oán giận, nơi hình như có những lý do chính đáng để nói "đủ rồi nhé", ở những nơi như thế bằng những lời cầu chúc hơn là những lời nguyền rủa, bằng cách tiếp cận hơn là tránh xa, và bằng cách chấp nhận hơn là kình chống, chúng ta mới có thể phá vỡ những vòng xoáy của sự ác, cho thấy sự tốt lành luôn luôn là có thể, và giáo dục trẻ em của chúng ta tình đồng bào.
Ngày nay, các phương tiện truyền thông hiện đại, là một phần thiết yếu trong cuộc sống của những người trẻ, có thể vừa là một sự trợ giúp và vừa là một trở ngại đối với truyền thông trong và giữa các gia đình. Các phương tiện truyền thông có thể là một trở ngại nếu chúng trở thành một cách để khỏi lắng nghe người khác, để tránh tiếp xúc thể lý, để lấp đầy mọi thời khắc của im lặng và nghỉ ngơi, đến nỗi chúng ta quên mất rằng "im lặng là một yếu tố không thể thiếu trong giao tiếp; thiếu đi sự im lặng, những từ ngữ phong phú về nội dung không thể tồn tại được." (Đức Giáo Hoàng Bênêđíctô thứ 16, Thông điệp Ngày Truyền thông Thế giới 2012). Các phương tiện truyền thông có thể giúp cho việc giao tiếp khi chúng cho phép mọi người chia sẻ những câu chuyện của nhau, giữ liên lạc với bạn bè ở xa, cảm ơn người khác hoặc tìm kiếm sự tha thứ của họ, và mở ra những cánh cửa cho những gặp gỡ mới. Bằng việc nâng cao nhận thức hàng ngày của chúng ta về tầm quan trọng sống còn của việc gặp gỡ những người khác, và những "khả năng mới" này, chúng ta sẽ sử dụng công nghệ một cách khôn ngoan, chứ không phải để cho mình bị thống trị bởi nó. Ở đây cũng vậy, cha mẹ là những nhà giáo dục chính, nhưng họ không thể bị bỏ mặc sống chết với các thiết bị của mình. Các cộng đồng Kitô hữu được kêu gọi để giúp đỡ họ trong việc dạy trẻ em làm thế nào để sống trong một môi trường truyền thông một cách phù hợp với phẩm giá con người và phục vụ công ích.
Thách thức lớn chúng ta phải đối mặt ngày nay là học lại một lần nữa làm thế nào để nói chuyện với nhau, không chỉ đơn giản là làm thế nào để tạo ra và tiêu thụ thông tin. Tiêu thụ thông tin là một xu hướng mà các phương tiện truyền thông hiện đại quan trọng và đầy ảnh hưởng có thể khuyến khích. Thông tin là quan trọng, nhưng chưa đủ. Quá thường khi tất cả bị giản lược, những lập trường và quan điểm khác nhau được trình bày cá mè một lứa, và con người được mời gọi để đứng về bên nào, hơn là nhìn thấy tổng thể những sự việc.
Để kết luận, các gia đình không phải là một đối tượng của những cuộc tranh luận hoặc một địa bàn cho những cuộc đụng độ về ý thức hệ. Thay vào đó, gia đình là một môi trường trong đó chúng ta học để giao tiếp với cảm nhận của sự gần gũi, là bối cảnh trong đó giao tiếp diễn ra, một "giao tiếp cộng đồng". Gia đình là một cộng đồng mang đến sự giúp đỡ có hiệu quả và tôn vinh cuộc sống. Một khi chúng ta nhận ra điều này, chúng ta lại thấy thêm một lần nữa rằng gia đình vẫn tiếp tục là một nguồn mạch phong phú cho nhân loại, chứ không phải là một vấn nạn hoặc một định chế đang bị khủng hoảng. Đôi khi các phương tiện truyền thông có xu hướng trình bày gia đình như là một mô hình trừu tượng mà người ta có thể chấp nhận hay từ chối, bảo vệ hoặc tấn công, chứ không phải là một thực tại sống động. Có khi gia đình còn bị mô tả như một địa bàn cho những xung đột ý thức hệ chứ không phải là một môi trường nơi mà tất cả chúng ta có thể tìm hiểu ý nghĩa của việc giao tiếp trong một tình yêu đón nhận và trao ban. Nhủ bảo nhau những kinh nghiệm của chúng ta có nghĩa là nhận ra rằng cuộc sống của chúng ta đang ràng buộc lại với nhau như một thực tại duy nhất, rằng tiếng nói của chúng ta tuy rất nhiều, nhưng mỗi cái đều là độc đáo.
Các gia đình nên được xem như là một nguồn tài nguyên chứ không phải là một vấn đề đối với xã hội. Các gia đình có thể tích cực giao tiếp qua chứng tá của họ cho vẻ đẹp và sự phong phú của các mối quan hệ giữa người nam và người nữ, giữa cha mẹ và con cái. Chúng ta không chiến đấu để bảo vệ quá khứ. Thay vào đó, với sự kiên nhẫn và niềm cậy trông, chúng ta đang làm việc để xây dựng một tương lai tốt đẹp hơn cho thế giới mà chúng ta đang sống.
Từ Vatican, 23 Tháng Giêng năm 2015
Vọng lễ nhớ Thánh Phanxicô Đệ Salê
+ Đức Giáo Hoàng Phanxicô
J.B. Đặng Minh An dịch
(Nguồn: Vietcatholic News)
