Viết cho Associated Press ngày 31 tháng 8, 2015, Rachel Zoll cho rằng khi Đức Giáo Hoàng Phanxicô đặt chân xuống sân bay Căn Cứ Không Quân Andrews gần Washington D.C. ngày 22 tháng 9, không những đây là lần đầu tiên ngài tới Hoa Kỳ trong tư cách giáo hoàng, mà là lần đầu tiên trong đời ngài.
Thực vậy, đức nguyên Hồng Y Jorge Mario Bergoglio của Buenos Aires, Argentina, chưa bao giờ theo chân rất nhiều nhà lãnh đạo Công Giáo cùng phẩm trật với ngài trong việc nâng cao diện mạo cá nhân của mình đồng thời gây quĩ cho các sứ mệnh tại quê nhà, bằng cách nối kết với Giáo Hội Hoa Kỳ rất nhiều ảnh hưởng và giầu có về tài nguyên.
Lỗ trống trong tiểu sử của ngài này có thể giải thích được phần nào nhờ chính cá tính của ngài. Ngài là người quyến luyến quê hương (homebody), không ưa xa nhà và luôn cảm thấy có bổn phận phải gần gũi mọi người trong tổng giáo phận. Ngài cũng có tiếng là người chống đối việc leo cao trong bậc thang nghề nghiệp, lên án điều ngài gọi là “giám mục phi trường”, tức các vị giám mục dành nhiều thì giờ cho việc du hành lấy tiếng hay thú vui thay vì phục vụ con chiên của mình.
Tuy vậy, việc ngài thiếu trải nghiệm đầu tay về Hoa Kỳ vẫn làm nhiều người thắc mắc, nhất là những người khó chấp nhận lời chỉ trích không nể nang gì của ngài đối với các thái quá của chủ nghĩa tư bản hoàn cầu và không biết liệu vị giáo hoàng đầu tiên từ Mỹ Châu La Tinh này có âm ỉ một giận hờn nào đối với lịch sử chính sách Hoa Kỳ tại vùng quê hương của ngài hay không.
Massimo Faggioli, một nhà chuyên môn về lịch sử Giáo Hội tại Đại Học Thánh Tôma ở Minnesota, nói rằng “Chuyến đi Hoa Kỳ lần này sẽ là chuyến đi khó khăn nhất, thách thức nhất và cũng đáng lưu ý nhất vì ngài đang thăm dò một thế giới xa lạ với ngài hơn Á Châu, hơn Phi Luật Tân” nơi ngài thăm viếng hồi tháng Giêng. “Đây không chỉ là rào cản về ngôn ngữ, nó còn là rào cản về văn hóa nữa.”
Đức Cha Marcelo Sanchez Sorondo, người Argentina và là một trong các cố vấn chủ yếu của Đức Phanxicô tại Vatican, nói rằng ngài biết nhưng không đồng ý với cảm thức cho rằng Đức Phanxicô ghét Hoa Kỳ. Quan điểm của Đức Phanxicô khi cho rằng hệ thống kinh tế hoàn cầu, một hệ thống vì quá tập chú vào việc tối đa hóa lợi nhuận, nên đang triệt hạ người nghèo và môi trường, quan điểm này quả là khó nghe tại một đất nước vốn được coi là đại bản doanh của chủ nghĩa tư bản.
Nhưng Đức Cha Sanchez Sorondo nhấn mạnh rằng Đức Phanxicô không chống chủ nghĩa tư bản và cho hay Đức Giáo Hoàng thán phục Hoa Kỳ vì các nguyên tắc của Các Nhà Lập Quốc, những vị đã tạo nhiều ảnh hưởng đối với phong trào giành độc lập tại quê hương Argentina của ngài. Tuy nhiên, theo Đức Cha Sanchez Soronda, quan điểm của Đức Phanxicô cũng được lên khuôn bởi một lịch sử khác trong đó, có mối liên hệ của Hoa Kỳ với các nhà độc tài Mỹ Châu La Tinh, việc Hoa Kỳ đối xử với các di dân Mễ Tây Cơ và Trung Mỹ, và chính sách quá lâu dài của Hoa Kỳ đối với Cuba. Gần đây, Đức Phanxicô đã giúp thương thảo việc phá băng giá có tính lịch sử đối với mối liên hệ giữa Hoa Kỳ và Cuba, dẫn tới việc hai bên lập lại các liên hệ ngoại giao.
Trong cuộc phỏng vấn tại Rôma, Đức Cha Sanchez Sorondo nói rằng “tôi không nghĩ Đức Giáo Hoàng có bất cứ điều gì chống lại Hoa Kỳ. Điều ngài có thể có là cảm nhận các hậu quả của Mỹ Châu La Tinh.”
Điều trên quả là cơ sở hoàn toàn mới mẻ đối với cả người Công Giáo Hoa Kỳ, là những người quá quen thuộc với hai vị tiền nhiệm cận kề của Đức Phanxicô, tức các vị giáo hoàng Gioan Phaolô II và Bênêđíctô XVI. Cả hai vị đều đã sống qua Thế Chiến II, tức thời kỳ người Hoa Kỳ được coi như người giải phóng và ân nhân độ lượng trong việc tái thiết lục địa bị chiến tranh làm cho tan hoang này.
Khi Đức Gioan Phaolô II còn là Hồng Y Karol Wojtyla, Tổng Giám Mục Krakow, Ba Lan, ngài đã du hành cùng khắp nước Mỹ, nhất là đến thăm các cộng đồng Hoa Kỳ gốc Ba Lan. Lúc đã là giáo hoàng, ngài tìm được cơ sở chung rất lớn với người Hoa Kỳ đó là cuộc chiến đấu chống chủ nghĩa cộng sản.
Đức Bênêđíctô XVI, tức đức nguyên Hồng Y Joseph Ratzinger xuất thân từ Đức, vốn là người canh giữ đức tin suốt hơn hai thập niên dưới thời Đức Gioan Phaolô II. Ngài không những đã tới thăm Hoa Kỳ, mà còn thường xuyên gặp gỡ các nhà lãnh đạo Giáo Hội Mỹ tại Rôma. Năm 2008, nhân chuyến viếng thăm Hoa Kỳ duy nhất trong tư cách giáo hoàng, ngài chào kính Tổng Thống George W. Bush tại Tòa Bạch Ốc và kết thúc bằng câu: “God Bless America” (Thiên Chúa chúc phúc cho Hoa Kỳ). Theo Faggioli, nhiều người Âu Châu cũng như nhiều người khác cho rằng việc ấy cho thấy ngài ủng hộ ý niệm coi nước Mỹ là ngoại hạng.
Cũng theo Faggioli, “vì gốc gác văn hóa cũng như huấn luyện của ngài, Đức Giáo Hoàng Phanxicô hoàn toàn khác.” Trong số các trải nghiệm của ngài là cuộc khủng hoảng kinh tế năm 2001 của Argentina, một cuộc khủng hoảng gây bạo loạn, thất nghiệp gia tăng kinh khủng, và nối tiếp nhau rất nhanh các ông tổng thống với các chính phủ loay hoay tìm cách trả những món nợ khổng lồ. ĐHY Bergoglio trực tiếp tham dự vào việc cố gắng giúp người Argentina và các nhà lãnh đạo của họ thoát ra khỏi cơn bĩ, một cơn bĩ vốn được gán cho các chính sách thị trường tự do được Hoa Kỳ cổ vũ.
Linh mục Thomas Reese, một phân tích gia kỳ cựu của tờ National Catholic Reporter và là tác giả cuốn Inside the Vatican, nhận định rằng: Đáng lý ra, một sụp đổ như thế sẽ thúc đẩy ngài đi thăm Hoa Kỳ. Các nhà lãnh đạo ngoại quốc có thói quen cử một vị Hồng Y địa phương làm sứ giả không chính thức để “bảo đảm rằng người ở Washington, và các giám mục Hoa Kỳ, hiểu rõ tác động” của các chính sách của Hoa Kỳ tại ngoại quốc.
Nhưng rõ ràng vai trò đó chưa bao giờ được Đức HY Bergoglio nghĩ tới. Ngài vốn có mối liên hệ hết sức căng thẳng với giai cấp lãnh đạo Argentina, thường thách thức họ một cách thẳng thừng tại các nghị hội quốc gia, đòi họ phải bãi bỏ tư lợi phe phái và làm nhiều hơn nữa cho người nghèo và yếu thế.
Linh mục Reese cho rằng “dường như ngài không thuận hảo với họ, để nói với họ rằng: ‘thôi được, đây là chiến lược của chúng ta. Chúng ta hãy đi vận động hậu trường ở Washington cho các vấn đề này’. Họ thường không nói chuyện được với nhau”.
Tuy nhiên, các nhà chuyên môn về Giáo Hội cho rằng niềm tin của Đức Phanxicô về việc thực ra một vị giáo phẩm trung thành phải như thế nào đã là nhân tố lớn nhất khiến ngài giữ khoảng cách đối với Hoa Kỳ.
Giống mọi tu sĩ Dòng Tên, Đức HY Bergoglio vốn đoan hứa sẽ không mưu cầu địa vị cao trong Giáo Hội. Ngài là tu sĩ Dòng Tên đầu tiên trong suốt lịch sử 481 năm của Dòng trở thành giáo hoàng. Theo Austen Ivereigh, tác giả cuốn The Great Reformer: Francis and the Making of a Radical Pope, việc cử nhiệm ngài năm 1992 làm giám mục phụ tá của Buenos Aires đã là một cú sốc, cho cả ngài lẫn người Công Giáo Argentina, là những người chưa hề nghe biết về ngài.
Được xưng tụng là “vị giáo hoàng ổ chuột” do sự tận tụy của ngài đối với người nghèo, ngài dành phần lớn thì giờ của ngài trong tư cách tổng giám mục để đi thăm các khu đầm lầy nước đọng của Buenos Aires. Các kỳ nghỉ của ngài chỉ có nghĩa là ở lại tòa tổng giám mục và đọc sách. Khi đã làm giáo hoàng cũng thế, ngài thường ở lại Vatican trong các kỳ nghỉ, như kỳ nghỉ mùa Hè năm nay đã chứng tỏ.
Ngài không thích đi ngoại quốc. Ivereigh viết rằng: trong thập niên 1980, khi được gửi qua Đức ít tháng để hoàn tất luận án tiến sĩ, ngài nhớ nhà đến độ nhiều đêm thức trắng ngắm các máy bay cất cánh từ phi trường đi Argentina.
Linh mục Matt Malone, chủ bút tập san America của Dòng Tên, đặt trụ sở tại New York, cho hay: “Đối với tôi việc ngài chưa ở đây không làm tôi ngạc nhiên bao nhiêu. Cả đời ngài đã được dành cho người Argentina và Nam Mỹ”.
Trong một buổi phỏng vấn với các ký giả hồi tháng 7 vừa qua, Đức Phanxicô cho biết ngài sẽ dành vài tuần trước cuộc tông du Hoa Kỳ để “học hỏi” về chuyến đi này. Trong quá khứ, ngài từng cho biết không được ổn lắm về tiếng Anh, nhưng ngài từng đọc nhiều bài diễn văn bằng tiếng Anh một cách trôi chẩy và được nồng hậu tiếp nhận trong hai cuộc tông du khác nhau, ở Nam Hàn và ở Sri Lanka cũng như Philippines. Ở Hoa Kỳ, ngài sẽ đọc diễn văn cả bằng tiếng Anh lẫn tiếng Tây Ban Nha.
Chuyến viếng thăm Hoa Kỳ đầu tiên của ngài sẽ bắt đầu tại Washington, nơi ngài đọc diễn văn trước lưỡng viện Quốc Hội Hoa Kỳ vào ngày 24 tháng 9, sau đó, là bài diễn văn trước Đại Hội Đồng Liên Hiệp Quốc tại New York, và Thánh Lễ ngoài trời tại Cuộc Gặp Gỡ Các Gia Đình Thế Giới tại Philadelphia.
Nhưng trước khi vào Hoa Kỳ, ngài sẽ thăm một nơi quen thuộc với ngài hơn đó là Cuba. Trong các ngày 19 tới 22 tháng 9, ngài sẽ đánh dấu thời đại mới giữa nước này và Hoa Kỳ, rồi từ đó mới vào thẳng Hoa Kỳ.
Linh mục Reese nhận định rằng “trái tim ngài luôn ở với thế giới đệ tam và Nam Bán Cầu, nhưng ngài cũng có cách công bố Tin Mừng sao cho lôi cuốn đối với nhân dân Hoa Kỳ. Tôi nghĩ nhân dân Hoa Kỳ sẽ có một đáp ứng mạnh mẽ dành cho ngài. Tôi nghĩ họ sẽ bị ngài mê hoặc.”
Vũ Van An
(Nguồn: Vietcatholic News)
